اردبیل از شهر کهن ایران است بطوریکه بسیاری از مورخان اسلامی بنای شهر اردبیل را به فیروز ساسانی (453-459) نسبت داده اند و از این رو نام آن را باذن پیروز، پیروزآباد یا فیروزگرد آورده انداما آنچه از منابع و اسناد بر می آید بنای اردبیل خیلی قدیمی تر از زمان فیروز بوده و حتی سابقه آن را به دوره اشکانی هم رسانده اند. به طور کلی اردبیل در دوره اشکانی در بین شهرهای آذربایجان ممتاز بوده است.

در دوره ساسانی آذربایجان دو کرسی داشته است یکی اردبیل و دیگری گنزک بوده است. خسروانوشیروان (579-531م) پس از صلح با پادشاه خزرها اردبیل را مرمت کرد و برای حفظ ایران از حمله های قبایل شمال دیواری در کوههای قفقاز ساخت که آن را در دوره اسلامی باب الابواب وباب الحدید و ‹دمیر قاپو› می گفتند. سکه‌هایی از عهد ساسانی و آغاز عهد اسلامی در دست است که نام دارالضرب آن به پهلوی آرتا (ARTA) ذکر شده که منظور اردبیل می باشد .

اردبیل در زمان حمله اعراب مقرمرزبان آذربایجان بود و حذیفه بن یمان سردار عرب آن را در سال 22 هـ / 643 م به صلح گشود. پس از چندی حذیفه به دستور عمر عزل شد و عتبه بن فرقد به جای او منصوب گشت. در زمان او مردم اردبیل علیه اعراب شورش کردند . عتبه بن فرقد چون به اردبیل رسید با شورشیان جنگید و بر آنها پیروز شد و غنایم بسیاری از آنان گرفت .

 در زمان خلافت حضرت علی (ع) ولایت آذربایجان نخست با سعیدبن ساریه خزاعی و سپس با اشعث بوده در زمان ولایت اشعث اکثر مردم آذربایجان اسلام آورده بودند و قرآن می خواندند. او گروهی از اعراب اهل عطا و دیوان را در اردبیل سکونت داد و به آنان امر کرد که مردم این سامان را به اسلام دعوت کنند. اشعث اردبیل را پایتخت خود ساخت و در مدت حکومت او اردبیل آباد شد. به دستور وی مسجدی در اردبیل بنا کردند و این مسجد بعدها توسعه یافت زمانی که سپاهیان عرب در آذربایجان و اردبیل بودند عشیره های عرب از کوفه ، بصره و شام بدانجا روی آوردند. اینان هر چقدر توانستند برای خود زمین بدست آوردند و گروهی از ایشان زمینهای ایرانیان را خریدند و عده ای از زارعین نیز برای حفظ خود زمینها را به آنان سپردند و خود کشاورز آنان شدند .

در اواخر قرن دوم هجری که آذربایجان همچنان به دست خلفای بغداد اداره می شد یک نهضت مذهبی که مبتنی بر احساسات ملی و عقاید مزدکی بود به نام خرم دینان پدید آمد. بابک در حدود سال 201 هجری قمری به پیشوایی خرم دینان رسید و در اردبیل و حوالی آن مدت 22 سال مبارزه او با دولت عباسی طول کشید. پنجاه سال بعد از شکست خرم دین یعنی از سال 276 تا سال 317 هجری در آذربایجان سلسه ساجیان به وجود آمد. مرکز ساجیان نخست در مراغه بود. بعداً به اردبیل انتقال یافت، اولاد محمد بن ابی الساج تا سال 325 هجری در اردبیل و بردع و مراغه حکمرانی می کردند . نخستین سکه هایی که نام اردبیل دارد مربوط به این خاندان است . پس از ساجیان سلسله دیلمی مسافران با سالاریان جای آن را گرفت ولی دولت سالاریان نیز مستعجل بود.

 نوشته شده توسط بابک در چهارشنبه 87/2/18 و ساعت 10:47 عصر | نظرات دیگران()